Stille misdaden
Getraumatiseerd door liefde, door liefde die over de grens heen gaat, door liefde die vasthoudt en de ontwikkeling belemmert. Of stille misdaden.
Als er een geheim in de familie is, dan gaat het meestal om seks. Een tweede geheim is misbruik van macht, misbruik van lichamelijke kracht.
Soms vertellen mensen wat er achter zeven sloten schuilgaat. Dan is het belangrijk om voorzichtig te zijn, want zodra men zich onveilig voelt gaan de sloten weer dicht en wordt de deur weer gesloten.
Dit keer schrijf ik over incest; niet alleen als seksueel geweld maar tevens een ritueel van controle en onderwerping.
Dit onderwerp is in onze samenleving nog steeds taboe. En omdat we het vaak verzwijgen lijkt het alsof incest veel minder voorkomt dan het werkelijk is. Het is echter niet zeldzaam. Daarom lijkt het soms alsof incest uiterst zeldzaam is. Het is een soort onderwerp lijkt buiten ons zelf te staan en wordt beschouwd als een smerig onderwerp waar je je voor schaamt of behoort te schamen. Ons wordt voorgehouden dat het een punt van schaamte is in de familie, iets waar je niet over praat, want als je praat dan breng je de familie schande toe. En zo houden we het geheim van de incest binnen de familie, net zoals de incest zelf al was.
Waar bevindt het portaal naar de hel zich? Dat is een vraag die de mensheid zich al sinds de oertijd afvraagt. Het antwoord is eenvoudiger dan men denkt. Het ligt niet ver weg op een wolk in de hemelen, en ook niet diep onder de aarde bij het vuur van de lava. De poort naar de hel ligt dichterbij, voor sommigen was het zelfs de deur van de slaapkamer, de plek waar het juist de velligste plek had moeten zijn.
Met incest wordt van oudsher bedoelt, een seksuele relatie tussen naaste bloedverwanten. Het woord komt uit het latijns en betekende daar "onkuis", vroeger noemde men incest ook bloedschande en duidelijk verwijzing dat er iets was binnen je ‘bloedlijn’ (je familie) waarvoor je zou moeten schamen. Technisch is seks tussen twee volwassenen die familie zijn ook incest. Denk hierbij aan een neef en nicht die met elkaar trouwen. In dit artikel wil ik het vooral hebben over incest in het kader van seksueel misbruik van kinderen.
Incest omvat niet alleen geslachtsgemeenschap en het aanraken van intieme gebieden: het kan ook het aanraken zijn van andere delen van het lichaam met het doel om een seksuele opwinding te weeg te brengen. Samen met kinderen naakt te slapen, geslachtsgemeenschap tussen kinderen afdwingen, geslachtsdelen tonen en een kind te bespioneren als het naakt is.
Bij incest denken we aan een misbruik van het lichaam, incest kan ook psychologisch zijn: emotionele druk, controle met seksuele ondertoon, gesprekken met het kind over seksuele onderwerpen. Er kan zelfs symbolische incest zijn als er geen seksuele activiteit is in de beperkte betekenis van het woord, maar het kind krijgt de rol van echtgenoot, partner of levensgezel. In dit geval gebruikt de moeder of vader, bij (tijdelijke) afwezigheid van een partner het kind als substituut levensgezel. Taken en rollen worden gedeeld alsof het een volwassene betrof en de misbruikende partner deel met het kind haar diepe persoonlijke en zelfs intieme problemen. Men deelt met hem informatie die het kind vanwege zijn leeftijd niet kan en mag horen en die het begrip te boven gaan, of de heerlijk onbevangenheid van een kind vertroebelen door ze op te zadelen met een emotionele last van de ouder. In zo'n gezin is het kind een universele container voor het loslaten van verschillende onderdrukte gevoelens: woede, seksuele opwinding, schaamte , schuldgevoel, walging… Dat de ouder het kind belast met haar/zijn problematiek op allerlei gebieden en het kind daarmee in verwarring brengt beseft de ouder niet altijd. Maar als deze ouder het wel beseft, dan vergoelijken ze hun daad alsnog, omdat hun emotionele last, hun verlangens, hun gevoelens boven die van het kind worden geplaatst. En alhoewel sommige lezers bij de vorige paragraaf wellicht dachten, “wat heeft dit met incest te maken”, wordt het nu duidelijk. De ouder platst bewust hun verlangens, hun gevoelens boven die van het kind. Men is wel op de hoogte van wat men het kid aandoet, maar bagatelliseert dit om zich een alibi te verschaffen voor de eigen daden. In dat opzicht is emotioneel en psychisch misbruik gelijk aan lichamelijk en seksueel misbruik. Waar bij lichamelijk misbruik soms nog de sporen te zien zijn heeft emotioneel en psychisch misbruik het nadeel dat je de schrammen, plekken etc. niet zijn, maar ze zijn er wel. En een pleister plakken op de ziel is moeilijker dan die op een knie.
Vaak zijn andere gezinsleden op de hoogte van wellustige acties tegen minderjarigen, maar ze geven er de voorkeur aan te doen alsof ze niets weten, vaak geven ze de schuld aan het gewonde kind, beschermen ze de dader en zoeken ze verklaringen voor zijn gedrag. Veel aandacht gaat uit naar het helpen van de dader onder het mom van het beschermen van de kwetsbare.
Vaak bij het bezoek of telefonisch gesprek met seksuele misbruiker wordt de slachtoffer geconfronteerd met eigen verleden. Met veel moeite probeert hij/zij emoties onder te drukken en doen alsof nooit deze drama heeft in het leven plaats gevonden. En als nog zich realiseren dat de familie/omgeving (dichtbij of ver weg) heeft de kant van de dader gekozen dan breekt de hel los gepaard met zware emoties: schaamte, afschuw, wrok, bitterheid….
In feite de zelfde gevoelens worden herbeleefd alsof het incident net gebeurd. Dit fenomeen heet hertraumatisering. Het is zeer traumatisch voor de slachtoffer en onbegrijpelijk waarom kiezen ze de kant van de dader. Met ze allen gaan ze vrolijk verder, vooral de verjaardagen van de dader samen vieren en doen alsof er niets ernstig gebeurd.
De misbruiker doet vaak veel moeite om te verbergen wat er gebeurt. Het kind wordt slachtoffer en gijzelaar van de schaamte van het gezin en een drager van een vreselijk geheim. Hij of zij kan het aan niemand vertellen, klagen, om hulp vragen, want er wordt een verbod opgelegd op het onthullen van familiegeheimen. Maar soms durft het kind het toch al niet te vertellen, zelfs zonder pressie en druk. Het kind kan bang zijn dat hij niet zal worden geloofd, dat hij wordt beschuldigd, hij kan zich schamen dat dit hem is overkomen. Zelfs jonge kinderen hebben meestal het gevoel dat hen iets verboden, beschamend of verkeerds wordt aangedaan, maar ze kunnen zichzelf psychologisch niet van hun ouders scheiden.
Eigenlijk is deze verplichting om te zwijgen over geweld een belangrijke oorzaak van de ernstige traumatisering. Ja, incest is een grove overtreding van grenzen, het is uitbuiting en vernedering, het is een nachtmerrie die het slachtoffer vaak jarenlang ervaart. De lichamelijke aantasting laat soms sporen na, die zie je, die kun je behandelen en de fysieke kwetsuren kunnen soms gewoon genezen. De geestelijke aantasting laat sporen na die zich niet zo makkelijk laten behandelen, omdat ze niet zichtbaar zijn , niet behandeld worden en daardoor is ook de genezing in gevaar.
Een kind in dergelijke omstandigheden ervaart afwijzing, zelfhaat, onredelijke schaamte, voelt zich thuis en in de samenleving als een verschoppeling. Als gevolg van incest worden deze gevoelens versterkt. Een kind kan negatieve ervaringen niet op de agressor richten, omdat, zoals we weten, goede kinderen gehoorzaam (behoren te) zijn en belangrijke volwassenen altijd gelijk hebben. En zo gaan ze vrijwillig akkoord met elke actie, zelfs al schreeuwt elke vezel nee. Ze zijn bang om een volwassene boos te maken, om “nee” te zeggen. Ze weten niet hoe ze moeten zeggen dat ze zich ongemakkelijk voelen. Dus volgens de logica van het kind vindt hij zichzelf slecht. En het gevoel van eigen vuilheid, smerigheid blijft door hele leven samen gaan met het enorme schuldgevoel en vreselijke geheim. Totdat wordt uitgewerkt in langdurige therapie. Gelukkig onze samenleving wordt steeds meer alert op dit soort situaties, we proberen kinderen alert te maken over dingen die wel en niet kunnen. Toch geven we vaak een dubbele boodschap af, we vertellen kinderen dat vreemde mensen niet aan je mogen zitten, maar ondertussen dwingen we kinderen wel om Oma of Opa een kusje te geven of een vieze plakzoen van een vage oom of tante te accepteren. Als je een kind dwingt tegen zijn wil om een familielid te zoenen breek je de natuurlijke weerstand af die het kind nodig heeft.
Incest brengt een geheim met zich mee. Een kind moet iets geheim houden, waarbij vaak ingespeeld wordt op een grote angst van het kind. “Als jij dit vertelt, dan gaan je papa en mamma scheiden, en dat wil je toch niet!”. De meest ernstige vorm die ik hoorde was een situatie waarbij de moeder op de hoogte was van het seksueel misbruik van haar dochter van 12 maar tegen het meisje zei: Als jij nee zegt, dan gaat hij naar je zusje van 8, en dat wil je toch niet?”
Een kind met een geheim, een geheim van een oom die haar heeft aangeraakt, van een broer die eiste om samen naakt te douchen, van een moeder die het knuffelen van haar kinderen bij het in bed stoppen tot een eigen lichamelijk pleziertje maakte. Een kind dat moet zwijgen, zwijgen thuis, zwijgen op school en zwijgen op feestjes. Steeds op de hoede dat ze per ongeluk niets zou zeggen wat er voor zou zorgen dat het grote onheil op haar en haar familie afgeroepen zou worden.
En dan is het kind volwassen, en draagt de geschiedenis met zich mee. Op de sociaal verplichte verjaardagen, zitten naast de misbruiker van vroeger die nu erg joviaal en vriendelijk doet alsof er nooit iets gebeurt is. Op verjaardag gaan bij opa en oma, want je wil de kinderen toch niet hun opa en oma onthouden, maar ondertussen is die aardige opa wel dezelfde man die jou vroeger heeft betast. En of het nu de opa, de oma, de oom, tante of oudere neef is, je wordt iedere keer geconfronteerd met de gedachten aan vroeger. Je lijf schreeuwt het uit, je wilt er niet zijn op dat gezellige familie feestje, maar je bent geconditioneerd in een samenleving waarbij we vinden dat je sociaal moet zijn, en dat je niet de vieze was buiten moet hangen, en dat je moet vergeven (als christen). Sociale pressie dwingt je om steeds terug te keren bij de aantasting van de integriteit van je lichaam, zonder er opnieuw iets tegen te kunnen doen.
Kinderen weten in de regel dat ze niet 'met een vreemde in de auto kunnen stappen' of 'op straat kunnen gaan voor een iemand die de puppy of kittentje laat thuis zien'. Maar wij leren een kind onvoldoende dat er ook enkele "voorzichtigheidsregels" zijn in de omgang met naaste familieleden of familiekring, buren, vrienden, ouders. Soms zijn er scholen waar men het aandurft om dit soort thema’s ook al in de lagere klassen van het onderwijs te bespreken, maar het zijn soms de ouders die klagen dat seksuele voorlichting geen taak is van de school maar thuis wel gedaan wordt. En zo blijft seksuele voorlichting en seksuele weerbaarheid ‘in de familie’, net zoals incest ‘in de familie’ blijft.
Jonge kinderen vertrouwen absoluut een belangrijke volwassene - als er iets op die manier gebeurt, dan zou het zo moeten zijn. Ze weten nog steeds niets van seks en begrijpen de betekenis van seksuele handelingen niet, en in het algemeen weten ze nog niet dat hun eigen volwassene het bij het verkeerde eind heeft. Ze denken misschien zelfs dat de uitdrukking van liefde zo hoort te zijn, en dat alle kinderen en volwassenen zo leven. Het kind is volledig afhankelijk van een volwassene met onbeperkte kracht. Ja, dit is precies de variant van gemeenheid, echte, oneindig cynische gemeenheid in relatie tot een zwak, onschuldig, weerloos wezen.
Onze ogen kijken soms naar de verkeerde dader. Bij huiselijk geweld tegen kinderen en kindermishandeling is in 2 van de 3 gevallen de moeder de dader. Slechts in 1/3 van de situaties is het de vader. In onze beleving zijn het vaker mannen die seksueel misbruik met kinderen plegen. Dat komt ook omdat we bij seksueel misbruik denken aan klassiek genitaal contact zoals orale seks of penetratieve seks. In praktijk zijn minder vrouwen die deze seksuele handelingen verrichten met kinderen dan mannen. Er zijn gevallen geweest van direct seksueel misbruik door de moeder. Dit gebeurt vaker in eenoudergezinnen of in gezinnen waar de vader vaak afwezig is en praktisch niet deelneemt aan het leven van het gezin (in sommige gevallen is door dominante moeder van zijn kinderen onder druk gezet en uitgeschakeld zijn functie als vader). In de regel houdt de moeder zichzelf voor dat zij heel veel van het kind houdt en zonder het zelf op te merken, overschrijdt ze de grens van het acceptabele. Seksueel misbruik door een moeder omvat ook een moeder die bij haar kind in bed ligt om te knuffelen, niet om het kind te troosten maar omdat zij zelf behoefte heeft aan lichamelijke aandacht, of in een modern woord: huidhonger. De moeder vergoeilijkt haar daad door te stellen dat ze haar kind troost, en ze zegt dat ze liefde aan haar kinderen geeft en liefde van de kinderen terug krijgt. Maar zij dwingt haar liefde op en ze krijgt niets maar ze neemt.
Een andere situatie waarin het gezin op het punt staat uiteen te vallen en de verantwoordelijkheid voor het behoud ervan bij het kind komt te liggen en het kind de rol krijgt toebedeelt van trooster. Omdat het kind bang is de liefde van beide ouders te verliezen, wordt hij gedwongen deze verantwoordelijkheid te aanvaarden, en alsof hij de "post" van de vader wil vervangen, die zijn functie als echtgenoot niet aankan. Ten koste van incest blijft het gezin in stand.
Opgemerkt moet worden dat ouders die incest plegen en een disfunctioneel gezin stichten hoogstwaarschijnlijk hun eigen geschiedenis van traumatische ervaringen hebben, en dat incest (of andere vormen van onderdrukking en machtsmisbruik) zich vaak manifesteert als een 'familiescenario', dat soms van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Misschien moet hier op school en zelfs op de kleuterschool meer over worden gesproken. Zodat ze de ernst van de situatie leren begrijpen. Maar wellicht dat ook dan de ouders zeggen dat zij vinden dat dit geen taak van de school is om dit met de kinderen te bespreken, dat men het thuis wel doet, maar daarbij liever hun eigen verwrongen visie op goede omgang met kinderen opleggen.
Omdat de kindertijd misschien wel het belangrijkste deel van iemands leven is moeten we hier zorgvuldig mee omgaan. Incest in de meest brede betekenis berooft een kind van kinderjaren. Grenzen zijn nodig om de kinderruimte te scheiden van de wereld van volwassenen, zodat in deze beschermde, veilige omgeving de psyche goed wordt gevormd, de afzonderlijke delen volwassen worden en de juiste kennis en vaardigheden verschijnen.
Volwassenen moeten zich aan deze grenzen houden, verantwoordelijk zijn, de impulsen van de kleine persoon beheersen, aangezien ze weten wat goed en wat slecht is, maar het kind niet. Een kind moet worden toegestaan om zwak, onwetend en "fout" te zijn en niet verantwoordelijk te zijn voor zijn eigen veilige leefwereld, en nog minder voor de leefwereld van anderen! Incest doorbreekt barrières, het legt een verwrongen stelsel van waarden en normen aan het kind op en verstoort de ontwikkeling. Het kind wordt niet beschouwd als een afzonderlijk persoon met zijn eigen verlangens en behoeften, en zonder dit is het onmogelijk om volwassen te worden en psychologisch de buitenwereld in te gaan. Het blijkt dat de kindertijd werd weggenomen bij de slachtoffers van incest en dat ze niet de kans kregen om echt volwassen te worden.
Niemand zal zeggen dat je bij een grote lichamelijk kwetsuur zelf de operatie maar moet uitvoeren. Tenzij het plakken van een pleister voldoende is gaan we naar een arts die botten rechtzet, de huid weer aan elkaar hecht, en alle nodige doet om de genezing te bevorderen. Bij de beschadiging van de ziel zien we de ernst van de kwetsuur niet aan de buitenkant. Toch krijgen vele mensen nog vaak de boodschap: “Je moet maar even flink zijn.”, of “zet je er maar overheen.” Als we psychische kwetsuren zichtbaar zouden maken zoals lichamelijk letsel dan zouden we schrikken hoeveel mensen gehandicapt rondlopen.
Je hebt iemand nodig die helpt je om eruit te komen, en dit is precies waar een psycholoog (psychotherapeut) je mee zal helpen. Helaas is het onmogelijk om het verschrikkelijke verleden met zijn hulp te veranderen. Zoals een arts het ongeluk net terug kan draaien, en alleen de botten kan zetten en het lichaam de kans geeft om te herstellen zo is een psychotherapeut alleen in staat om de wonden te laten helen maar kan nimmer de oorzaak wegnemen. Hierbij is er een probleem wat de psychische problemen moeilijker maken dan de lichamelijke. Een arts kan pas iets behandelen als hij de kwetsuur ziet. Als er nog 7 lagen kleding over heen zitten kan hij geen diagnose stellen en al zeker niet behandelen. In onze geest hebben wij het trauma met lagen en lagen verdovende dekens toegedekt en ieder laagje zorgvuldig afgesloten met een dik hangslot waarvan we liever het sleuteltje willen weggooien.
Als het spreekverbod opgegeven wordt, duikt er een verhaal op. De zeven sloten die gebruikt waren om dat deel van het gevoel te moeten afsluiten worden bij voldoende vertrouwen geopend. En zolang de deur open staat met alle beschermingssloten die open staan is de persoon op zijn kwetsbaarste. Dit maakt ook angstig. Alle bewapening die al die jaren zo goed aangebracht was om de pijn te dekken worden er afgehaald en daaronder ligt de naakte wond.
Ik praat niet graag over vergeving, het is soms mogelijk als de tijd daar rijp voor is, maar zo niet, dan is niemand verplicht om te vergeven. Vergeving als zodanig is geen uitweg en zeker niet de laatste fase om naar te streven. Het is net zo belangrijk om afscheid te nemen van de hoop dat de misbruiker op een dag zijn of haar daden zal toegeven en zich zal verontschuldigen, of uit zichzelf zal veranderen. Wachten op een verontschuldiging die nooit zal komen is een verzachtend dekentje die we over de wond heen leggen met het doel om de steeds verder stinkende wond die eronder zit toe te dekken. Het eerste dekentje wat verwijderd moet worden en het eerste slot dat open gemaakt moet worden is de illusie van de oprechte spijtbetuiging door de dader die nooit zal komen. Wanneer deze hoop sterft, komt er verdriet en berusting met het verleden, en verschijnt er weer een hoop - voor de toekomst, voor een tot dusverre onbekend leven, waarin er zelfrespect, waardigheid, je dromen en verlangens zijn. Genezing begint met stukje voor stukje de opgeworpen barrières naar het verleden weg te halen zodat de kwetsuur eronder de kans krijgt om met goede hulp te genezen. Zoals we niet zelf onze knie kunnen opereren, zo kunnen we ook niet zonder hulp onze geestelijke kwetsuren die veroorzaakt zijn door incest repareren. En de boodschap dat iemand met de herinnering van incest maar moet leren leven en er niet over moet gaan praten is hetzelfde als het advies om een oude vieze handdoek maar om je been te wikkelen zodat je de grote wond niet ziet. Maar datgene wat afgedekt word is niet weg, en de wond zal etteren en in plaats van de kans te krijgen om te genezen zal de schade verergeren. Incest is niet iets om weg te stoppen, is iets wat gedekt moet worden met de mantel van liefde. En incest is meer dan wat velen denken, de boze mannelijke dader die actief seksuele handelingen pleegt met het jonge meisje. Vrouwen zijn ook soms dader en soms is er geen directe seksuele handeling maar kan de psychische en emotionele incest evenzeer een schade veroorzaken waar een onbezorgd kind tot in het verdere leven last van heeft.
Het idee dat een vrouw haar positie kan gebruiken om haar kinderen seksueel te misbruiken, wordt vandaag de dag nog steeds actief ontkend op basis van een wijdverbreid cliché dat impliceert dat een moeder klaar is voor elke opoffering voor haar kind.
Dit zijn nu "lieve" omaatjes die doen als of hebben ze nooit zoiets uitgevreten. Ze proberen heel sterk hun “facade” van een liefdevolle, bezorgde moeder naar buiten te zetten dat niemand zal er achter komen wat heeft ze eigen kind aan gedaan en doet nog steeds. Onder de mom van bezorgde ouder schuilt ze zich voor de buitenwereld omdat niemand mag er achter komen wat in verleden gebeurd. Het geheim mag niet openbaren! We zijn toch een leuke familie... De omstandigheden blijven daarom verborgen en worden streng bewaakt. Sterker nog... in sommige gevallen weten familieleden wat er gebeurt maar voor buitenwereld moet een goed familie blijken. Waarom zou je je broer of zus steunen als het makkelijker is doen als of nooit iets vreselijks gebeurd en vrolijk verder met de dader een "liefdevolle" familie te spellen en de slachtoffer te beschouwen als iemand die spoort niet?
Hoe los je dit op? Waar moet je naar toe vluchten en wat moet je doen voor dat je moeder/vader/stiefouder/familielid laat je met rust en jij kunt uiteindelijk jouw traumaverwerking beginnen?...
Lijst met gebruikte literatuur:
Myers, D. Sociale psychologie, Eidemiller, E.G., Yustitskis, V.V. Psychologie en psychotherapie van het gezin, Schutzenberger, A.A. Voorouderlijk syndroom. Transgenerationele relaties, familiegeheimen, jubileumsyndroom, traumatransmissie en praktisch gebruik van het genosociogram, Greenson, R.R. Techniek en praktijk van psychoanalyse……
Comments